Заўтра ў Вялікай зале Беларускай дзяржаўнай філармоніі — праграма “Родныя песні” Алега МОЛЧАНА. Яе аснову складуць песні з яго аднайменнага цыкла на вершы Янкі Купалы (ноты адной з іх — “Ты прыйдзі”, — дарэчы, былі надрукаваны ў “К” № 13), песні з рэпертуару “Песняроў” 1990-х гадоў у новых аранжыроўках і выкананні. Невыпадкова і сустрэчу Алег прызначыў у Музеі Уладзіміра Мулявіна. Так што мы гутарым амаль утраіх.
— Купалаўскі цыкл быў створаны яшчэ год таму, і я вельмі ўдзячны Міністэрству культуры нашай краіны за дапамогу ў магчымасці прадставіць песні з яго на канцэртнай эстрадзе. Для кожнай з іх хацелася знайсці свайго выканаўцу. Таму прыпеўкі, да прыкладу, я прапанаваў Якаву Навуменку, лірыку — Дзмітрыю Качароўскаму. Да таго ж, узнікла думка сабраць прадстаўнікоў розных пакаленняў “Песняроў”, з кім я і дагэтуль падтрымліваю стасункі. Спадзяюся, праз нейкі час увесь цыкл цалкам выйдзе на кампакт-дыску, там будзе яшчэ больш былых “песняроўцаў”, і ўжо некаторыя напрацоўкі для гэтага зроблены. На канцэрце ж прагучаць і мае сучасныя песні: наспеў час падводзіць некаторыя вынікі, бо хутка будзе 25 гадоў творчай дзейнасці, адлічваючы з часу, як першыя песні пачалі выходзіць у эфір.
— А з чаго, дарэчы, усё пачыналася?
— Гэта, бадай, нецікава. Ды яшчэ амаль на 45-ці старонках выкладзена на адным з фан-сайтаў “Песняроў”. Усё, як ва ўсіх: бацька-музыкант хацеў зрабіць з мяне маленькага генія, таму займаўся са мной гадоў з трох. А з пяці я ўжо хадзіў да прафесара, паступіў у спецыялізаваную школу пры кансерваторыі. Пай-хлопчыкам не быў: у камсамол уступіў толькі ў выпускным класе, бо ніяк не мог вывучыць статут, дый адна думка пра тое, што давядзецца наведваць камсамольскія сходы, наводзіла жах. У футбол любіў гуляць — гэта зараз у мяне ні на футбол, ні на рыбалку часу няма. Гадоў у сем пачаў сачыняць, адразу — Санату. Бо чым маладзейшы кампазітар, тым больш магутныя творы яму хочацца напісаць. У юнацтве больш вынаходлівасці, затое бракуе асэнсавання. З гадамі з’яўляецца мудрасць, а вось алгарытмы пралічваюцца не так хутка, затое больш трывала. Зараз я не магу, як раней, напісаць песню за дзень ці два. Затое магу за 5 хвілін — прытым, што дагэтуль некалькі тыдняў буду пра яе думаць. Раней я ўвогуле песні не любіў, лічыў іх лёгкай забаўлянкай. У 14 гадоў пачуў джазавага піяніста — “сашмараваў” тыя пласцінкі да дзірак.
— Але гэта і спатрэбілася ў “Песнярах”.
— “Песняры” — адзін з самых удалых перыядаў маёй творчасці. Спачатку супрацоўнічаў з імі як кампазітар і аранжыроўшчык, пасля стаў артыстам калектыву. У параўнанні з астатнімі я быў надта малады: мне было 24, а сам ансамбль адзначаў — 20-годдзе. Таму асэнсаванне, што гэтая праца значыла ў маім лёсе, узнікла значна пазней. Гэта была шыкоўная школа — тая, найперш, адукацыя, якую не заменіць ніякі кансерваторскі дыплом: паездкі, краіны, канцэрты, студыі, стасункі, размовы — усё гэта накладвае свае адбіткі, трэба толькі ўмець іх назапашваць. І працягваць самаадукацыю ўсё жыццё, каб не замыкацца на чымсьці адным, не тыражаваць аднойчы знойдзенае да бясконцасці. Гэтаму і навучыў мяне Уладзімір Георгіевіч. Ёсць людзі рознага маштабу. Мулявін, як і Купала,— гэта цэлы космас. А больш за ўсё мне пашанцавала, што ён спяваў мае песні. Ён жа сам быў геніяльным творцам, аўтарам выдатных песень, і калі стаў прасіць, каб я напісаў для яго яшчэ, — гэта было для мяне найвышэйшым прызнаннем.
— А перыяд вашай творчасці са спявачкай Ірынай Відавай?
— Яна мая Муза, і мы разам ужо 15 гадоў — з таго часу, як яна прыйшла да мяне замовіць аранжыроўкі на свае ўласныя песні. Так, зараз яна добра раціруецца на радыёстанцыях, песні ў яе выкананні неаднойчы выдаваліся ў маскоўскіх зборніках, але колькі я памылак нарабіў, каб прыйсці да рэальных вынікаў! Пераход ад глабальных задумак “Песняроў”, якіх публіка ўспрымае “на ўра”, да працы з маладой, нікому не вядомай дзяўчынай патрабаваў вялікіх змен ува мне самім, у маёй творчасці. У “Песнярах” існавала свая добра распрацаваная канцэпцыя калектыву, а тут да ўсяго даводзілася даходзіць самому.
Што для Ірыны пісаць, як пісаць? Гэта я тады не зусім разумеў. Запісалі некалькі песень, паехалі з імі ў Маскву, а нам: прабачце, “неліквіднае”. Толькі праз нейкі час мы ўцямілі, што патрабуецца. Многія не любяць слова “фармат”. Калі ім прапануюць зрабіць з творчасці прадукцыю, пачынаецца істэрыка. І дарма! Бо ва ўсім трэба бачыць рацыянальнае зерне. У творчасці ты нічым не звязаны, нікому не абавязаны — робіш што хочаш. Гэта, можа, задавальняе цябе самога. А іншых? Прадукцыя — слова, можа, не самае трапнае, ад яго нібы патыхае выключна вытворчымі працэсамі, але вытворчасць і творчасць — словы аднакарэнныя. І “прадукцыя” павінна станавіцца больш удасканаленай, чым проста творчасць. Яна ж накіравана не проста на самавыяўленне, а на публіку, куды трэба выносіць тое, што будзе яе кранаць: самае дасканалае, апрабаванае. “Папса” — таксама, на мой погляд, не самае горшае слова. Бо ёсць “папса” вельмі добрая — песні таго ж Меладзэ. А ёсць — так, “папсень”.
— Дык розніца паміж творчасцю і прадукцыяй, на ваш погляд, у якасці?
— Не, — у завершанасці. Творчасць — гэта працэс, а прадукцыя — яго вынік, што мае дакладную адраснасць. Людзі, якія займаюцца безадраснай творчасцю, часта апраўдваюць сябе тым, што, маўляў, працуюць дзеля будучыні. Але гісторыя сведчыць: прыклады, калі сучаснікі абсалютна не разумеюць творцу,— хутчэй, выключэнне з правілаў. Часцей наадварот: папулярнасць пры жыцці не гарантуе такой жа вядомасці і ў наступных пакаленнях.
— Дык хто ж адрасат вашых песень?
— У гэтым сэнсе я лічу сябе разнапланавым кампазітарам. Бо, з аднаго боку, я заўсёды любіў і люблю беларускую песню, добра адчуваю яе адрозненні не толькі ад англамоўнай эстрады, але і ад песень іншых славянскіх народаў, нават вельмі блізкіх. Таму, з аднаго боку, мой адрасат — гэта людзі, якіх цікавяць беларуская мова, культура. І сваёй галоўнай песняй, безумоўна, лічу “Малітву” на словы Янкі Купалы. А тая ж Ірына Відава— гэта музыка сучасных маладых гарадскіх жанчын: жаночыя гісторыі, каханне на адлегласці, параходы, цягнікі, свет. Мастацтва не можа складацца адно з шэдэўраў высокай духоўнасці — павінны быць і “серыялы”. Таксама высокай якасці!І песні такога кшталту ў мяне больш “інтэрнацыянальныя”. Мог бы, напэўна, пісаць і англамоўныя, але чужой мовы я крыху пабойваюся, бо не ведаю яе на тым узроўні, які дазваляе адчуваць усе тонкасці, падводныя плыні, шматзначнасць, водар, музычнасць інтанацыі кожнага слоўца, як гэта адбываецца ў мяне з мовамі рускай і беларускай. Падтэкст, а не тэкст з’яўляецца асновай нашага мыслення. І калі ты ведаеш мову выключна на ўзроўні тэксту, гэта толькі першая прыступка, якая наўрад ці дазваляе табе працаваць у гэтым моўным асяроддзі напоўніцу. Рускую мову на сённяшні дзень я таксама лічу інтэрнацыянальнай: на ёй размаўляе шмат людзей, што з’яўляецца абавязковай атрыбутыкай шырокага распаўсюджання песні. Мовы шлягераў — руская і англійская.
Тыя ж фіны ці аўстрыйцы спяваюць шлягеры па-англійску, краіны СНД — па-руску. Хаця, калі я аддаваў аднаму з маскоўскіх артыстаў сваю “Белую царкву”, ён папрасіў мяне: “А зрабі-ка ты яе па-беларуску: падабаецца мне ваша мова”. Думаю, ён адчуў: на якой бы мове беларусы ні пісалі свае песні, усё роўна ў іх, у той ці іншай ступені, будзе праглядвацца беларускасць.
Але кожны жанр, як і кожная аўдыторыя, патрабуе сваёй музыкі. Адраснасць у гэтым сэнсе надае творчасці большую прадукцыйнасць. Прыдумаць тэму, класны матыўчык — гэта, безумоўна, творчасць.
Але ж як гэтую тэму развіць? У якім жанры, з якой аранжыроўкай выкласці? Гэтыя працэсы, бясспрэчна, закранаюць ужо не толькі творчасць, але і вытворчасць. Бо з аднаго і таго ж матэрыялу можна зрабіць розныя рэчы. І прафесіянал на тое і прафесіянал, бо можа разгарнуць тэму па-рознаму — у залежнасці ад таго, для каго ўсё гэта будзе прызначацца. Тут, зразумела, паўстаюць і праблемы “раскруткі”. Але я сфармуляваў бы гэта крыху іначай: як вырвацца з натоўпу? Як зрабіць так, каб цябе заўважылі? Самы просты варыянт — зрабіць усё наадварот, абсалютна ў іншы бок, чым гэта робяць іншыя. І сказаць пры гэтым, што, маўляў, мяне ніхто не разумее.
Гэта будзе, канешне, заўважана. Але ж ці прыжывецца надалей? Куды больш складана (і, між іншым, больш прадуктыўна) заставацца ў агульнай плыні, але пры гэтым вылучацца сярод астатніх.
— Іншымі словамі, заставацца “ў фармаце”, але рабіць гэта лепш за іншых.
— Не проста лепш — арыгінальней. Гэта яшчэ больш складана! Але толькі гэта і ёсць творчасць, якая дарасла ў завершанасці вынікаў да вытворчасці. А надалей усё вымяраецца колькасцю такіх “вытворчых вынікаў”. І ўзнікае падзел на прафесіяналаў і— аўтараў адзінай песні, імёны якіх часцей за ўсё знікаюць…
Гутарыла Надзея БУНЦЭВІЧ